Tirthankara.

                                                                     Jain Prateek Chihna.svg

рдзрд░्рдо рдоें рддीрд░्рдеंрдХрд░ (рдЕрд░िрд╣ंрддрдЬिрдиेрди्рдж्рд░) рдЙрди реирек рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬो рд╕्рд╡рдпं рддрдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди (рдХेрд╡рд▓ рдЬ्рдЮाрди) рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ै। рдЬो рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕ाрдЧрд░ рд╕े рдкाрд░ рд▓рдЧाрдиे рд╡ाрд▓े рддीрд░्рде рдХी рд░рдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ै, рд╡рд╣ рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рддीрд░्рдеंрдХрд░ рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ोрдиें рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдХ्рд░ोрдз, рдЕрднिрдоाрди, рдЫрд▓, рдЗрдЪ्рдЫा, рдЖрджि рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рд╣ो)। рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдХो рдЗрд╕ рдиाрдо рд╕े рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡े "рддीрд░्рде" (рдкाрдпाрдм), рдПрдХ рдЬैрди рд╕рдоुрджाрдп рдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рд╣ैं, рдЬो "рдкाрдпाрдм" рдХे рд░ूрдк рдоें "рдоाрдирд╡ рдХрд╖्рдЯ рдХी рдирджी" рдХो рдкाрд░ рдХрд░ाрддा рд╣ै।                                                                                                                            рджिрдЧрдо्рдмрд░ों рдХा рдЕрдн्рдпाрд╡ेрджрди рдмिрд▓рдХुрд▓ рдирдЧ्рди рд╣ै, рдЬрдмрдХि рд╢्рд╡ेрддाрдо्рдмрд░ों рдХा рд╡ाрд╕्рдд्рд░िрдд рдПрд╡ं рдоुрдХुрдЯ рдФрд░ рдЖрднूрд╖рдгों рдХे рд╕ाрде рд╕рдЬिрдд рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдкрд░िрдЪрд░ рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдпрдХ्рд╖िрдгी, рд╕ाрде рд╣ी рдЙрдирдХे рд╕िंрд╣ाрд╕рди рдХे рддрдХिрдпे рдкрд░ рдирдХ़्рдХ़ाрд╢ीрджाрд░ рдЙрдирд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЪिрд╣्рди (рдкрд╣рдЪाрди) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡े рдЕрдн्рдпाрд╡ेрджрди рдоें рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдФрд░ рднी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣ैं। 
                                                                       рд╡िрд╢ेрд╖ рддीрд░्рдеंрдХрд░                                                                          
рджो рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд╕рднी рдЬैрди рдЗрдХ्рд╖्рд╡ाрдХु рдкрд░िрд╡ाрд░ (рдпा рдХुрд▓ा рдпा рдХुрд▓, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें "рд╣ृрджрдпिрдХ рд╕рдоुрджाрдп" рдпा
"рдЗрдЪ्рдЫाрдиुрд░ूрдк/рдЪुрдиिрдд рд╕рдоुрджाрдп/рдкрд░िрд╡ाрд░") рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╣ै। рдоुрдиिрд╕ुрд╡्рд░рдд, рдмीрд╕рд╡ीं рдФрд░ рдиेрдоिрдиाрде, рдмाрдЗрд╕рд╡ीं, рд╣рд░िрд╡ंрд╢ рд╡ंрд╢ рдХे рдеे।
рдЛрд╖рдн рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд╕рднी рдиें рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рджीрдХ्рд╖ा (рдЕрднिрд╖ेрдХ) рдФрд░ рдЬ्рдЮाрди (рдкूрд░्рдг рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди) рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдеा। рд░िрд╖рдн рдкुрд░िрдорддрд▓, рдиेрдоी рдоें рдЧिрд░рдиाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдХेрд╡рд▓िрди рдмрдиे рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рд░िрдЬुрдкрд▓ुрдХ рдирджी рдкрд░। рдмीрд╕ рддीрд░्рдеंрдХрд░ों рдиे рд╕рдоेрдд рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдоृрдд्рдпु рдпा рдоोрдХ्рд╖ (рдкрд░рдоाрдиंрдж рдоें рдЙрдж्рдзाрд░) рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा। рд╣ाрд▓ांрдХि рдЛрд╖рдн, рдк्рд░рдердо, рдиे рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдХैрд▓ाрд╖ рдкрд░्рд╡рдд рдкрд░ рдиिрд░्рд╡ाрдг рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा; рд╡ाрд╕ुрдкूрдЬ्рдп рдХा рджेрд╣ांрдд рдЙрдд्рддрд░ рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдЪрдо्рдкाрдкुрд░ी рдоें рд╣ुрдЖ; рдиेрдоिрдиाрде рдЧिрд░рдиाрд░ рдкрд░्рд╡рдд рдкрд░ рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░, рдЕंрддिрдо, рдкाрд╡ाрдкुрд░, рдкрд░।
рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЗрдХ्рдХीрд╕ рддीрд░्рдердХрд░ों рдХो рдХाрдпोрдд्рд╕рд░्рдЧ рдоुрдж्рд░ा рдоें рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ; рд░िрд╖рдн, рдиेрдоी рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХो рдкрдж्рдоाрд╕рди(рдХрдорд▓ рд╕िंрд╣ाрд╕рди) рдкрд░।
рдпे рд╕рдм рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдХुрд▓ рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рдоुрдиिрд╕्рд╡्рд░ुाрдд рдФрд░ рдиेрдоि рдиे рд╣рд░िрд╡ंрд╢ рдоें рддрдеा рдмाрдХी реиреи рддीрд░्рдеंрдХрд░ों рдиे рдЗрдХ्рд╖्рд╡ाрдХुрд╡ंрд╢ рдоें рдЬрди्рдо рдзाрд░рдг рдХिрдпा। рдЛрд╖рдн, рдиेрдоि рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХो рдЫोрдб़ рдмाрдХी рдиे рд╕ंрдоेрджрд╢िрдЦрд░ рдкрд░्рд╡рдд рдкрд░ рдиिрд░्рд╡ाрдг рдкाрдпा। рдЗрди рддीрд░्рдеंрдХрд░ों рдХे рдмीрдЪ рд▓ाрдЦों-рдХрд░ोрдб़ों рд╡рд░्рд╖ों рдХा рдЕंрддрд░ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдпे, реирежрд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдиेрдоि рдФрд░ реирейрд╡ें рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдмीрдЪ реорек,режрежреж рд╡рд░्рд╖ рдХा рдЕंрддрд░ рдеा। рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХे рдмीрдЪ рдХुрд▓ реирелреж рд╡рд░्рд╖ рдХा рдЕंрддрд░ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рддीрд░्рдеंрдХрд░ों рдХी рдЖрдпु рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рдКँрдЪाрдИ рднी рдЕрдкрд░िрдоिрдд рдоाрдиी рдЧрдИ рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдпे, рдЛрд╖рдн рдХी рдЖрдпु реорек рд▓ाрдЦ рд╡рд░्рд╖ рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рдКँрдЪाрдИ релрежреж рдзрдиुрд╖ рдеी; рдиेрдоि рдХी рдЖрдпु резрежрежреж рд╡рд░्рд╖ рдФрд░ рдКँрдЪाрдИ резреж рдзрдиुрд╖ рдеी। рд▓ेрдХिрди рдкाрд░्рд╢्рд╡ рдХी рдЖрдпु резрежреж рд╡рд░्рд╖ рдФрд░ рдКँрдЪाрдИ реп рд╣ाрде рддрдеा рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХी рдЖрдпु ренреи рд╡рд░्рд╖ рдФрд░ рдКँрдЪाрдИ рдХेрд╡рд▓ рен рд╣ाрде рдмрддाрдИ рдЧрдИ рд╣ै।
рдЛрд╖рдн рдЕрдпोрдз्рдпा рдХे рдиिрд╡ाрд╕ी рдеे рдФрд░ (рдЕрд╖्рдЯाрдкрдж) рдХैрд▓ाрд╢ рдкрд░्рд╡рдд рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиिрд░्рд╡ाрдг рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा। рднрд░рдд рдФрд░ рдмाрд╣ुрдмрд▓ि рдиाрдо рдХे рдЙрдирдХे рджो рдкुрдд्рд░ рддрдеा рдм्рд░ाрд╣्рдоी рдФрд░ рд╕ुंрджрд░ी рдиाрдо рдХी рджो рдкुрдд्рд░िрдпाँ рдеीं। рдЛрд╖рдн рдиे рднрд░рдд рдХो рд╢िрд▓्рдкрдХрд▓ा, рдмाрд╣ुрдмрд▓ि рдХो рдЪिрдд्рд░рдХрд▓ा, рдм्рд░ाрд╣्рдоी рдХो рдЕрдХ्рд╖рд░рд▓िрдкि рддрдеा рд╕ुंрджрд░ी рдХो рдЧрдгिрдд рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी। рдЬैрди рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЛрд╖рдн рдиे рд╣ी рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЖрдЧ рдЬрд▓ाрдиा, рдЦेрддी рдХрд░рдиा, рдмрд░्рддрди рдмрдиाрдиा рдФрд░ рдХрдкрдб़े рдмुрдирдиे рдЖрджि рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЕрдкрдиी рдк्рд░рдЬा рдХो рджी। рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рдердо рд░ाрдЬा, рдк्рд░рдердо рдЬिрди, рдк्рд░рдердо рдХेрд╡рд▓ी, рдк्рд░рдердо рддीрд░्рдеंрдХрд░ рдФрд░ рдк्рд░рдердо рдзрд░्рдордЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рднाрдЧрд╡рддрдкुрд░ाрдг (реорд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдИo) рдоें рдЛрд╖рднрджेрд╡ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдЛрд╖рдн рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрд╡рдзूрдд рдкрд░рдо рдд्рдпाрдЧी рдпोрдЧी рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдиाрде рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдоें рдЖрджिрдиाрде рдХो рдЖрджिрдЧुрд░ु рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдорд▓्рд▓ि рдХा рдЬрди्рдо рдоिрдеिрд▓ा рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╢्рд╡ेрддांрдмрд░ рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдоें рдорд▓्рд▓ि рдХो рд╕्рдд्рд░ीрддीрд░्рдеंрдХрд░ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рджिрдЧंрдмрд░, рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдоें рд╕्рдд्рд░ीрдоुрдХ्рддि рдХा рдиिрд╖ेрдз рд╣ै।
рдирдоि рдХी рдЧрдгрдиा рдХрд░рдХंрдбू, рджुрд░्рдоुрдЦ рдФрд░ рдирдЧ्рдирдЬिрдд् рдиाрдо рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмुрдж्рдз рдХे рд╕ाрде рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХे рд░ाрдЬрд░्рд╖ि рдЬрдирдХ рдХो рд╣ी рдирдоि рдоाрдирддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдЬाрддрдХ рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдорд╣ाрдЬрдирдХ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рд░ाрдоाрдпрдгрдФрд░ рдкुрд░ाрдгों рдоें рдирдоि рдХो рдоिрдеिрд▓ा рдХे рд░ाрдЬрд╡ंрд╢ рдХा рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдиेрдоि рд╕рдоुрдж्рд░рд╡िрдЬрдп рдХे рдкुрдд्рд░ рдеे рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо рд╕ूрд░्рдпрдкुрд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╡рд╕ुрджेрд╡ рдХे рдкुрдд्рд░ рдХृрд╖्рдг рдХे рд╡े рдЪрдЪेрд░े рднाрдИ рдеे। рдЙрдЧ्рд░рд╕ेрди рдХी рдХрди्рдпा рдФрд░ рдХंрд╕ рдХी рдмрд╣рди рд░ाрдЬीрдорддी рдХे рд╕ाрде рдЙрдирдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓ा рдеा। рд▓ेрдХिрди рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рд▓िрдпे рдмाрд░ाрдд рд▓ेрдХрд░ рдЬाрддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрд░ाрддिрдпों рдХे рднोрдЬрдиाрд░्рде рдПрдХрдд्рд░िрдд рдкрд╢ुрдУं рдХी рдЪीрдд्рдХाрд░ рд╕ुрдиी рдФрд░ рд╡े рддुрд░ंрдд рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЧрдП। рдЧिрд░рдиाрд░ рдкрд░्рд╡рдд рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдк рдХिрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ीं рд╕े рдиिрд░्рд╡ाрдг рдкाрдпा।
рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдЪाрддुрд░्рдпाрдо рдзрд░्рдо рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдмौрдж्рдзों рдХे рдд्рд░िрдкिрдЯрдХों рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рдЬैрди рдЧ्рд░ंрдеों рд╕े рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдХे рдоाрддा рдкिрддा рдкाрд░्рд╢्рд╡ рдзрд░्рдо рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдкाрд░्рд╢्рд╡ рдХो рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкुрд░ुрд╖ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рднрдж्рд░рдмाрд╣ु рдХे рдХрд▓्рдкрд╕ूрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЗрдирдХे рд╕ंрдШ рдоें рд╣рдЬाрд░ों рд╢िрд╖्рдп рдеे (рджेрдЦिрдП, рдкाрд░्рд╢्рд╡рдиाрде)।
рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдмुрдж्рдз рдХे рд╕рдордХाрд▓ीрди рдеे। рдмौрдж्рдз рдд्рд░िрдкिрдЯрдХों рдоें рдЙрди्рд╣ें 'рдиिрд░्рдЧ्рд░рде рдЬ्рдЮाрддृрдкुрдд्рд░' рдиाрдо рд╕े рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпрдХुँрдб рдЧ्рд░ाрдо (рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡ाрд╕ुрдХुंрдб) рдоें рд╣ुрдЖ рдеा рдФрд░ ренреи рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдкाрд╡ाрдкुрд░ी рдоें рдХाрд░्рддिрдХ рдХृрд╖्рдгा резрек рдХो рдЙрдирдХा рдиिрд░्рд╡ाрдг рд╣ुрдЖ। рдЬैрдиों рдХी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдоाрди्рдпрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпрд╣ рд╕рдордп рд╡िрдХ्рд░рдо рд╕ंрд╡рдд् рд╕े рекренреж рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ (рекреирен рдИo рдкूo) рдФрд░ рд╢рдХ рд╕ंрд╡рдд् рд╕े ремрежрел рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рдмैрдарддा рд╣ै। рд╢्рд╡ेрддांрд╡рд░ рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдкрд╣рд▓े рджेрд╡ाрдиंрджा рдм्рд░ाрд╣्рдордгी рдХे рдЧрд░्рдн рдоें рдЕрд╡рддрд░िрдд рд╣ुрдП, рд▓ेрдХिрди рдЗंрдж्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЧрд░्рдн рдХा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рджिрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡े рдд्рд░िрд╢рд▓ा рдХ्рд╖рдд्рд░ाрдгी рдХी рдХोрдЦ рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдП। рдЙрдирдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рднी рд╢्рд╡ेрддांрдмрд░ рдФрд░ рджिрдЧंрдмрд░ рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рдорддрднेрдж рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै ( рджेрдЦिрдП, рдорд╣ाрд╡ीрд░)।
рдЕрд╡рд╕рд░्рдкिрдгीрдХाрд▓ рдХे рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрдд्рд╕рд░्рдкिрдгीрдХाрд▓ рдЖрд░ंрдн рд╣ोрдЧा। рдЙрд╕рдоें рднी реирек рддीрд░्рдеंрдХрд░ рд╣ोंрдЧे। рдордЧрдз рдХे рд░ाрдЬा рд╢्рд░ेрдгिрдХ (рдмिंрдмрд╕ाрд░), рдХृрд╖्рдг рдФрд░ рдоंрдЦрд▓ि рдЧोрд╢ाрд▓ рдЖрджि рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдоें рддीрд░्рдердХрд░ рдкрдж рдзाрд░рдг рдХрд░ेंрдЧे।
рдЬैрди рддीрд░्рдеंрдХрд░ों рдХी рднाँрддि рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рднी реирек рдпा реирел рдмुрдж्рдзों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

рдЗрди्рд╣ें рднी рджेрдЦें